1950’li yıllardan beri insanlar 8,3 milyar tondan fazla plastik üretti. Bu plastiklerin %77’si çöplüklere ve doğal çevreye karıştı, %14’ü yakıldı ve sadece %9’u geri dönüştürüldü. Atılan plastikler, su yollarına ve toprağa karışarak mikroplastiklere ve nanoplastiklere dönüşür. Bu mikroplastikler ve nanoplastikler, 0,001-5 milimetre arasında değişen boyutlara sahiptir ve deniz ürünleri, meyve ve sebzeler aracılığıyla besin zincirimize girebilir. Mikroplastikler özellikle okyanuslarda yaygındır ve deniz ekosistemine ciddi zararlar verir.
Mikroplastikler günlük hayatta sıkça kullandığımız ürünlerde bulunur; örneğin yüz bakım jelleri, kozmetik ürünleri, diş macunları ve endüstriyel temizleyicilerde. Sanayiden kaynaklanan atıkların yanı sıra çevreye atılan plastikler de denizlere ulaşır ve ekosistemi olumsuz etkiler. Mikroplastik parçacıkları kirleticilere yapışarak daha da toksik hale gelir ve denizel mikroalgleri etkileyerek fotosentez sürecini yavaşlatır. Ayrıca balıkların sindirim sistemine giren mikroplastik parçacıkları, besin zinciri aracılığıyla insan sağlığını tehdit edebilir.
Türkiye’nin Akdeniz sahillerinde yapılan bir araştırma sonucunda, 1137 balık türünden oluşan bir grubun yarısından fazlasının sindirim sisteminde mikroplastik bulunduğu belirlenmiştir. Deniz ürünleri tüketen insanların günlük olarak ortalama 11 bin mikroplastik parçacığı yuttuğu gözlemlenmiştir.
2019’da gerçekleştirilen bir başka çalışmada ise Marmara Denizi, Ege Denizi ve Akdeniz’deki midye ile balıklarda yapılan incelemeler sonucunda kefallerin %65’inde, barbunların %63’ünde, tekirbalığının %33’ünde ve midye dolmalarının %91’inde mikroplastik tespit edilmiştir.
Peki, mikroplastiklerin bu etkilerini nasıl azaltabiliriz?
- Denizlere ulaşan atık miktarını azaltmak için plastik atıkların geri dönüşümünü teşvik ederek ve atık yönetimi altyapılarını güçlendirerek,
- Tüketicileri çevre dostu ürünlere yönlendirerek,
- Plastik tüketimi ve mikroplastiklerin çevreye olan etkileri konusunda halkı bilgilendirerek,
- Ulusal ve uluslararası yasal düzenlemelerle mikroplastiklerin çevreye salınımını azaltarak,
- Atıkların denize ulaşmadan toplanması için yerel temizlik kampanyaları düzenleyerek,
- Mikroplastiklerin yayılımını ve etkilerini izlemek için bilimsel araştırmaları destekleyerek,
- Biyobozunur ve çevre dostu malzemeler geliştirmek için AR-GE faaliyetlerine yatırım yaparak.
Doğa ŞENOL
