SAGİTTARİUS A
NASIL ORTAYA ÇIKTI?
İnsanlık tarihindeki en önemli uzay buluşlarından bir tanesi olan Sagittarius A*’nın keşfedilme tarihi 1930 yıllarının başına kadar uzanıyor.
II. Dünya Savaşı yüzünden insanların ilgisinin gökyüzünde olmadığı bir dönemde Yay takımyıldızının yönündeki bir yerlerden Samanyolu’nun merkezine doğru yaydığı radyo sinyalleri Karl Jansky tarafından fark edilen Sag A* (kısaltılmış) uzun yıllar boyunca tekrardan gün yüzüne çıkmamıştır fakat Şubat 1974’te astronom Bruce Balick ve Robert L. Brown tarafından yeniden akıllara geldi ve bu iki bilim insanı bu ”galaktik merkez kompakt radyo kaynağı” olan Sag A*’yı tanımladı.
Astronomların bu nesnenin o zaman kadar hayal edilemeyecek büyüklükte olan bir kara delik olma ihtimalinin yüksek olduğu düşüncelerini ortaya attıkları dönem 1980’lerdi. Bu düşünceler sayesinde bilim insanları daha tam olarak ne olduğu bilinmeyen fakat kara delik olma ihtimallerinin fazlalığı dolayısıyla Sag A* üzerinde çalışmalar ortaya koymaya başladılar. 1994 yılında Reinhard Genzel ve UC Berkeley’den bir ekip, bölgede güneşinin kütlesinden milyonlarca kat fazla olan bir katı kütleye kompakt bir cismin varlığını ortaya çıkarmak için kızılötesi ve milimetre altı spektroskopisini kullandılar.
Sagittarius A*’nın süper kütleli bir kara delik olduğuna dair kesin kanıt, 2018 yılında gökbilimciler tarafından Avrupa Güney Gözlemevi’ne (ESO) ait Çok Büyük Teleskobu’nu kullanarak (VLT) kara deliğe yakın konumlarda olan ve ışık hızının yaklaşık %30’u hızla hareket eden sıcak gaz kümeleri sayesinde kaynaklanan manyetik etkileşimlerin neden olduğu emisyonların gözlenmesiyle ortaya çıktı.
Sonraki on yıl boyunca gökbilimciler bu cismi araştırmaya ve teoriler ortaya koymaya devam ettiler. Bu çalışmalar sayesinde Sag A*’nın süper kütleli bir karadelik olduğu fikri güçlendi.
Sag A* çoğunlukla hareketsizdir ve ara sıra gaz veya toz emer, ancak yine de bu bizim güneşimizin 4 katı olduğu tahminlerinin doğru olmadığını kanıtlamaz. Süper kütleli kara delik hakkında hala birçok gizem var, ancak uzmanlar bu konu hakkında tamamen karanlık bir odada değil. Event Horizon Teleskobu sayesinde yapılan gözlemler ve çalışmalar sonucunda daha fazla bilgiyi ortaya çıkarmayı vaat ediyor.
SAGİTTARİUS A : NE KADAR BÜYÜK?
2008 yılında gökbilimciler Reinhard Genzel ve Andrea Ghez, Sagittarius A*’nın kütlesinin Güneş’in kütlesinin 4,3 milyon katı olduğunu ortaya koydular. Ayrıca Gökbilimciler süper kütleli kara deliğin çapının yaklaşık 14,6 milyon mil (23,5 milyon kilometre) olduğunu hesapladılar. Bu, 100.000 ışık yılı genişliğinde ve 1.000 ışık yılı kalınlığında olan Samanyolu’nun kendisiyle karşılaştırıldığında çok küçük bir değer.
Sag A* 23,5 milyon kilometre kadar geniş olsa da galaksimizin yanında küçük kalmaktadır bu da bulunduğumuz galaksinin düşündüğümüz ve hayal ettiğimizden çokça büyük olduğunu kanıtlar.
TARİHTE İLK KEZ BİR KARA DELİĞİN FOTOĞRAFI ÇEKİLDİ:
Sag A*’nın çekilen ilk resmi
12 Mayıs 2022’de bilim insanları ilk kez bir kara deliğin resmini ortaya çıkardılar. Kara deliklerin fiziksel halleri bu olaya kadar bilinmiyordu. Bilgisayar programlarının ve yazılımlarının resimlendirdiği kadarını bilen insanoğlu ilk kez gerçek bir kara delik fotoğrafı ile karşılaştılar.
Görüntü, Sag A*’nın merkezine doğru hızla hareket eden bir ısınan madde tarafından yayılan ışığın etrafa yaydığı ışıklar sayesinde gözlemlenerek yakalandı. Bir kara deliğin görüntüsünü yakalamak kolay bir iş değildir. Bu iş Dünya büyüklüğünde bir teleskop gibi hareket edecek şekilde koordineli çalışan bir küresel gözlemevi ağı gerektirir. (Event Horizon – EHT)
(Samanyolu’nun merkezindeki Sagittarius A* adı verilen dev kara deliğin görüntüsü, 12 Mayıs 2022’de Olay Ufku Teleskobu tarafından ortaya çıkarıldı.)
Dev Sagittarius A* hakkında öğrenilecek daha çok şey var ancak Samanyolu’nun merkezindeki kara deliğin bu ilk görüntüsü, galaksimizi şekillendiren bu kozmik nesnenin sakladığı diğer sırları da ortaya çıkarabilir.
Nehir MOROĞLU
